ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü (ODTÜ DBE) tarafından yürütülen ve Kalkınma Bakanlığı tarafından desteklenen Deniz Ekosistem ve İklim Araştırmaları Merkezi (DEKOSİM) projesi kapsamında, Türkiye’de ilk defa hem oşinografik hem de meteorolojik verileri gerçek zamanlı ölçebilecek kabiliyete sahip şamandıra Mersin Körfezi’nde denize bırakıldı.
ODTÜ DBE’nin Mersin’in Erdemli ilçesindeki yerleşkesinin yaklaşık 7 kilometre açığında, 100 metre su derinliğine sahip konuma “RV BİLİM 2” gemisi tarafından yerleştirilen şamandıra ile uzun yıllar boyunca, hem denizden hem de atmosferden sürekli veri toplayarak iklimde ve buna bağlı olarak deniz ekosisteminde meydana gelecek değişimlerin takip edilmesi amaçlanıyor.
Şamandıranın özellikleriyle ilgili bilgi veren ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Ahmet Erkan Kıdeyş, “Oşinografik sensörler değişik su derinliklerinde her 20 dakikada bir denizin sıcaklığını, iletkenliğini yani tuzluluğunu ve çözünmüş oksijen miktarını ölçecek, ayrıca deniz yüzeyindeki klorofil ve bulanıklılık miktarını belirleyecek. Aynı şekilde şamandıranın altına yerleştirilen akustik doppler cihazı ile her iki metrelik su katmanında ayrı ayrı, akıntı şiddeti ve yönü ölçülebilecek” dedi.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM) ile yapılan işbirliği kapsamında, şamandıranın her dakika için rüzgar yönü ve şiddeti, dalga yüksekliği, basınç gibi meteorolojik parametreleri ölçeceğini de ifade eden Kıdeyş, “Gerçek zamanlı olarak bu veriler hem DEKOSİM’in, hem de MGM’nin web sayfasından son kullanıcıya sunulacaktır. Gerçek zamanlı bu veriler deniz ulaştırmadan balıkçılığa, kıyı yönetiminden deniz kirliliği önleme çalışmalarına kadar birçok farklı alanda yararlı olacaktır. 2015 yılı içerisinde benzer özelliklere sahip ikinci bir şamandıra Karadeniz’e bırakılacaktır. Ayrıca MGM’nin atacağı meteorolojik şamandıralara oşinografik sensörler takılması planlanmaktadır” diye konuştu.
DEKOSİM’in Kalkınma Bakanlığı’nın desteği ile denizlerde ekosistem ve iklim değişimlerinin takip edilmesi ve araştırılması için sürdürülen bir altyapı projesi olduğunu da dile getiren Kıdeyş, “DEKOSİM projesinin yürütücülüğü ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitümüz tarafından yapılmaktadır. Projede ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü mensubu, 18 kişilik uzman araştırmacılardan oluşan bir ekip ile 5 kişilik teknik personel yer almaktadır. Uzman araştırmacılar, kurulan sürekli gözlem sistemlerinden gelen veriler ve yerinde örneklemeler ile toplanan verileri değerlendirerek iklimde ve buna bağlı olarak deniz ekosisteminde meydana gelen değişiklikleri takip edecektir” şeklinde konuştu.
Kıdeyş konuşmasında şunları da kaydetti:
“Denizlerde sürekli gözlem sistemlerinin geliştirilmesi için yapılan çalışmalar için bir çok kamu ve özel kurumla işbirliği yapılmaktır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü ile yapılan işbirliğinde kurulan gözlem sistemlerinde hem oşinografik, hem de meteorolojik verilerin bir arada toplanması sağlanmıştır. 2012 yılında başlayan DEKOSİM projesi yaklaşık 8 milyon TL’lik bir bütçeye sahiptir. Bu bütçenin çok büyük bir kısmı sürekli gözlem sistemleri ve laboratuvar altyapısının geliştirilmesi için kullanılmaktadır.”
Araştırmacı Dr. Devrim Tezcan da birçok özelliği birarada taşıyan şamandıranın Türk bilim insanları ve mühendislerince hazırlandığını belirterek, “Bir çok bileşenden oluşan bu şamandıra sistemini hazır alıp kurdurmak yerine, zaten deniz tecrübesine sahip bir kurum olarak bazı bileşenleri ayrı ayrı satın alıp, bazılarını Türkiye’de ürettirip kendi bilim insanlarımız ve mühendislerinin emeği ile çok daha ucuza mal etmiş bulunuyoruz. Bu sayede sistemin oluşturulmasında kontrolün tamamıyla bizde olması, ilerde yeni sensörler ekleyerek geliştirebilecek bir sistem haline getirmiş bulunuyoruz. Bu konuda sahip olunan teknoloji ve deneyim, farklı bölgelerde böyle bir sistem kurmak isteyen kurumlarla paylaşılacaktır” dedi.
Tezcan, şöyle devam etti:
“Deniz araştırmaları oldukça maliyetli çalışmalar. Biz bu şamandırayı gerçekleştirirken söylediğimiz gibi hazır bir paket almak yerine bileşenleri ayrı ayrı almak, mümkün olanları ülkemizde yaptırmak yolunu takip ettik. Bu biraz zamanımızı almış olsa da rakamı bir hayli düşürdü. Şamandıranın yaklaşık 500 bin liralık bir maliyeti oldu. Bir deniz ülkesi olan Türkiye’nin denizdeki değişimleri anlık takip edebilmesi son derece önemli.”
Alınacak verilerin bölge için önem taşıdığını ifade eden Araştırmacı Dr. Hasan Örek ise, “Buranın iklim değişikliğinin etkilerinin ilk gözlemlenebileceği, yerlerden biri olacağı öngörülüyor. Bu şamandıra ülkemiz için önemli bir girdi sağlayacaktır. Toplanan veriler bir kalite kontrolünden geçirildikten sonra, tahmin modelleri içerisinde kullanılıp uzun dönemli tahminlerde de kullanılacak. Bu sonuçlar da daha sonra karar vericilerin kullanabileceği çıktılar haline getirilecektir” dedi.